- Υπεύθυνος: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΙΑΦΑΚΑΣ
-
Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 5 Ιουλίου 2009
Υπάρχει απάντηση στην κρίση που διέρχονται τα ΜΜΕ, και κυρίως οι εφημερίδες. Οι αρθρογράφοι που παρεμβαίνουν σήμερα στους «Διαλόγους» θεωρούν πως το παιχνίδι είναι ακόμη ανοιχτό και καταγράφουν, καθένας από τη σκοπιά του, τα αίτια της κρίσης.
**Ο Νίκος Λέανδρος κάνει λόγο για κρίση μακροχρόνια και διαρθρωτική που κατά κύριο λόγο είναι κρίση αξιοπιστίας των εφημερίδων σε συνδυασμό με την αδυναμία τους να προσαρμοστούν στις ραγδαίες τεχνολογικές και κοινωνικές αλλαγές. Η λύση βρίσκεται, κατά τη γνώμη του, στην αναβάθμιση του περιεχομένου τους.
**Ο Δημήτρης Χαραλάμπης επισημαίνει ότι η ανάπτυξη του Διαδικτύου απειλεί την ίδια την υπόσταση του τύπου αλλά και το ρόλο των ηλεκτρονικών ΜΜΕ.
Αναπτύσσει τις ελληνικές παραμέτρους που διαμόρφωσαν τις συνθήκες κρίσης και επικεντρώνει στην κομματικοκρατικιστική λογική που υπήρξε κυρίαρχη και τις επικοινωνιακές πολιτικές που επικράτησαν ελλείψει πολιτικής.
**Ο Paco Audije της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων σημειώνει ότι η συνήθης εξήγηση για τη μείωση των αναγνωστών των εφημερίδων σε σχέση με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών δεν είναι επαρκής. Κάνει λόγο για χειροτέρευση των δημοκρατικών πεποιθήσεων και συνηθειών, για μια κοινωνία που χάνει μέρος της ικανότητάς της να εξετάζει και να αναλύει. Αναφερόμενος στην ταχύτητα μετάδοσης μιας είδησης από το Διαδίκτυο, σημειώνει ότι δεν μπορεί να είναι ισάξια με την εργασία ενός έμπειρου δημοσιογράφου και μιας εξειδικευμένης συντακτικής ομάδας.
Είναι και ζήτημα δημοκρατίας
Πρόκειται για πλήγμα κατά του πλουραλισμού και περιφρόνηση της νομιμότητας. Αυτό ήταν το συμπέρασμά μας μόλις μάθαμε την απόφαση που πήραν, χωρίς καμία προειδοποίηση, ο Θεόδωρος και η Γιάννα Αγγελοπούλου.
Δυστυχώς, η αλληλουχία των γεγονότων που προηγήθηκαν του κλεισίματος των μέσων που ανήκουν στον όμιλο του «Ελεύθερου Τύπου» έχει ξανασυμβεί και σε άλλες χώρες. Λέγεται πως το κοινό στοιχείο σε όλες τις υποθέσεις είναι ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης.
Ωστόσο, η κρίση των μέσων, της οποίας γινόμαστε μάρτυρες στην Ευρώπη, προετοιμαζόταν εδώ και χρόνια και είναι προγενέστερη της πρόσφατης ύφεσης.
*Συνήθως, οι ιδιοκτήτες των μέσων χρησιμοποιούσαν το επιχείρημα της μείωσης των εσόδων, ιδίως από τη διαφήμιση, όπως επίσης και το μειούμενο αριθμό των αναγνωστών ή ακροατών και τηλεθεατών στα οπτικοακουστικά μέσα.
Η πτώση αυτή γίνεται η μαγική εξήγηση μαζί με τον αντίκτυπο των «νέων μέσων και τεχνολογιών». Ομως υπάρχουν και άλλες οπτικές γωνίες που εξηγούν τη φθορά των μέσων, ο οποίες μάλιστα μπορεί και να είναι μεγαλύτερης σημασίας.
*Καταρχάς, έπρεπε να μιλήσουμε για τη χειροτέρευση των δημοκρατικών πεποιθήσεων και συνηθειών. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση είχαμε και παλαιότερα παραδείγματα υπερβολών στη συγκέντρωση των μίντια (για παράδειγμα η περίπτωση Μέρντοχ στη Βρετανία). Πρόκειται για πλήγμα κατά του πλουραλισμού. Το ίδιο φαινόμενο χειροτέρεψε εξαιτίας της σύνδεσής του με την πολιτική εξουσία (όπως, στην Ιταλία με τον Μπερλουσκόνι).
Τέλος, έχουμε την κατάχρηση της εξουσίας και τις προσωπικές σχέσεις του Σαρκοζί με τους μεγαλοϊδιοκτήτες των μέσων. Αν γυρνούσαμε πίσω, θα βρίσκαμε παρόμοια παραδείγματα, θα παρατηρούσαμε, όμως, ορισμένες διαφορές.
Μερικά από αυτά τα παραδείγματα σχετίζονται με τη γενική αντίληψη του ρόλου του τύπου στο δημοκρατικό βίο. Παρατηρούμε πλέον τη χειροτέρευση των υλικών συνθηκών για τους υπαλλήλους των μέσων. Οταν οι επισφαλείς συνθήκες διογκώνονται στη δημοσιογραφική δουλειά, η ποιότητα της δημοσιογραφίας φθίνει.
Είναι λιγότερο πιθανό να αντισταθούν οι δημοσιογράφοι στις εξωτερικές πιέσεις. Η ποιοτική δημοσιογραφία εξασθενίζει μέσα στην πολλαπλότητα των ψυχαγωγικών ειδήσεων. Και δεν πρόκειται για κάτι που έγινε ξαφνικά. Είναι και ιδεολογική επιλογή εκείνων που κατέχουν τα μέσα εκτός από καθαρά «οικονομική».
*Η κοινωνία χάνει μέρος της ικανότητάς της να εξετάζει και να αναλύει.
Πολλοί άνθρωποι καταλήγουν να συγχέουν τους παρουσιαστές των βραδινών σόου με τα πρόσωπα των ειδικών απεσταλμένων στο Ιράκ. Αλλά πέρα από αυτήν τη σύγχυση, είναι δεδομένο ότι οι παρουσιαστές έχουν καλύτερα συμβόλαια και πληρώνονται πολύ καλύτερα. Οι απεσταλμένοι, το πιο πιθανό, είναι συνεργάτες που ρισκάρουν υπερβολικά, χωρίς καμία ασφάλεια ενώ είναι και πιο «αναλώσιμοι» για τους ιδιοκτήτες.
*Προκειμένου να αλλάξουμε τη στάση των ιδιοκτητών, οφείλουμε να τους αναγκάσουμε να δουν την πραγματική πορεία των γεγονότων. Το μεγαλύτερο μέρος των δημοσιογράφων στις μέρες μας εργάζονται εξουθενωμένοι από τις πολλαπλές υποχρεώσεις ενώ πληρώνονται ελάχιστα, με συνέπεια την ποιοτική φθορά των ειδήσεων, η οποία αποδυναμώνει, με τη σειρά της, το κύρος των παραδοσιακών μέσων. Αυτός είναι και ο λόγος που ο αναγνώστης προσανατολίζεται ολοένα και πιο πολύ στα νέα μέσα, μόλις αντιληφθεί ότι ο υπεύθυνος των μέσων ενημέρωσης ενεργεί χωρίς να το σκεφτεί δεύτερη φορά. Το κύρος είναι κι αυτό ένα εμπορικό προϊόν, το οποίο χάνεται όταν δεν υπάρχει πια η ανάλυση.
*Τα νέα μέσα είναι γρηγορότερα, το ίδιο και οι πιθανότητες επιμόλυνσής τους.
Οι ιδιοκτήτες των παραδοσιακών μέσων θέλουν να τρέξουν εξίσου γρήγορα και μας πιέζουν αφόρητα. Ενας στιγμιαίος τίτλος που προέρχεται από το Διαδίκτυο, μπορεί να έφτασε μέσω κινητού τηλεφώνου, αλλά δεν μπορεί να είναι ισάξιος με την εργασία ενός έμπειρου δημοσιογράφου και μιας εξειδικευμένης συντακτικής ομάδας μέσα σε μια αίθουσα σύνταξης.
Από τη στιγμή που αρκετοί δημοσιογράφοι απελάθηκαν από την Τεχεράνη, δεν έχουμε πια την ίδια ικανότητα επαλήθευσης των γεγονότων της ιρανικής εσωτερικής σύγκρουσης.
*Μέσω του διαδικτυακού συνδέσμου http://www.ifj.org/en/articles/monitoring-change-in-journalism-news, μπορούμε να παρακολουθήσουμε τον αντίκτυπο της κρίσης στο δημοσιογραφικό κόσμο:
-Στις 26 Ιουνίου μάθαμε το πλήγμα που υπέστησαν οι έλληνες συνάδελφοί μας και την απώλεια 450 θέσεων εργασίας.
-Και διαβάζοντας λίγο παρακάτω στην ίδια ιστοσελίδα μαθαίνουμε για τις συνθήκες εργασίας των νέων δημοσιογράφων διαδικτυακών μέσων στη Γερμανία.
-Σε άλλες χώρες, ακόμα και τα πλέον έγκυρα διεθνή μέσα πληρώνουν μισθούς ελάχιστα μεγαλύτερους από τον κατώτατο υποχρεωτικό βασικό μισθό.
*Δεν μπορεί να υπάρξει πραγματικός δημοκρατικός βίος δίχως πλουραλισμό και κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν, εάν οι δημοσιογράφοι δεν αμείβονται όπως πρέπει. Αποτελούν το καύσιμο στη μηχανή της δημοκρατίας. Ισως ακόμα και οι ιδιοκτήτες των μέσων μπορούν να το καταλάβουν με μια μικρή βοήθεια από τη δημοσιογραφική κοινότητα. Η Ελλάδα εφηύρε την έννοια της δημοκρατίας, την οποία μόνον οι πραγματικοί πολίτες απολάμβαναν.
*Η μοντέρνα δημοκρατία αναπτύχθηκε μέσω της ελευθερίας του τύπου, η οποία βρίσκεται σε ισορροπία μόνο εάν δεν παίρνονται βιαστικές αποφάσεις και εάν ο νόμος εφαρμόζεται.
Οι ιδιοκτήτες του «Ε.Τ.», του «Τύπου της Κυριακής» και του City 99,5 έπρεπε να το γνωρίζουν αυτό. Γιατί στις μοντέρνες κοινωνίες η αποθέωση της ταχύτητας μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ.
Η απάντηση στα προβλήματα των μέσων ενημέρωσης δεν μπορεί να έρθει με το αιφνιδιαστικό κλείσιμό τους.
* Ο PACO AUDIJE είναι αναπληρωτής γενικός γραμματέας της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων.
Φούσκα επικοινωνιακής πολιτικής
Είναι πλέον κοινότοπο να επισημάνει κανείς ότι η κρίση των ΜΜΕ είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο.
Το Διαδίκτυο και όλες οι με αυτό συνδεδεμένες μορφές παρέμβασης στον άπειρο αλλά κατακερματισμένο χωροχρόνο της διαδικτυακής δημοσιότητας περιθωριοποιούν το ρόλο και απειλούν την ίδια την υπόσταση του τύπου, όπως τουλάχιστον τον ξέραμε, αλλά και το ρόλο των ηλεκτρονικών ΜΜΕ στο επίπεδο της ψυχαγωγίας, αλλά και της πληροφόρησης.
Σε τρεις κυρίως εκφάνσεις των επιπτώσεων επικεντρώνεται σήμερα η κατάσταση: α) στην προσπάθεια συνύφανσης των νέων και των παραδοσιακών πηγών πληροφόρησης (το παράδειγμα της πληροφόρησης για το Ιράν είναι χαρακτηριστικό), β) στην επικράτηση μιας κουλτούρας αυτοεξευτελισμού, η οποία κυριαρχεί πλέον στην ψυχαγωγία, ως μέθοδος συγκράτησης της τηλεθέασης, είτε υπό τη μορφή ενός συνεχούς πάμφθηνου και μαζικού casting (αναζήτηση ταλέντων, μοντέλων, σούπερ σταρ (!), -ακόμα και casting για πρωθυπουργό υπάρχει), είτε υπό τη μορφή ηδονοβλεπτικής δημοσιοποίησης του ιδιωτικού μέσω των reality shows, όπου συνήθως συνυπάρχουν και τα δύο και γ) στη συρρίκνωση των πηγών χρηματοδότησης κυρίως του σοβαρού -και γι’ αυτό ακριβού- τύπου, ως επίπτωση της οικονομικής κρίσης και της επακόλουθης ουσιαστικής αποχής των τραπεζών από τη δανειοδότηση του συγκεκριμένου επιχειρηματικού τομέα.
Στην Ελλάδα, όπου ο κρατικός παρεμβατισμός είναι κυρίαρχος και σαφώς υπαγόμενος σε μία κομματικοκρατικιστική λογική της υποκατάστασης του εντολέα από τον εντολοδόχο, οι πολιτικές επιλογές αποτέλεσαν οργανικό στοιχείο της κρίσης των Μέσων Ενημέρωσης. Τρία είναι κυρίως τα σημεία στα οποία αναγνωρίζουμε τις ειδικές αυτές συνθήκες:
1 Η απώλεια του κυβερνητικού μονοπωλίου στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ με την απελευθέρωση των συχνοτήτων δημιουργεί κρίσεις πανικού στις κομματικές ηγεσίες. Οι αρχικά σπασμωδικές αντιδράσεις εμπλουτίζονται με στρατηγικές διαμόρφωσης νέων δικτύων επιρροής και συναλλαγής σε συνδυασμό με δρακόντειες νομικές ρυθμίσεις, οι οποίες, ως ανεφάρμοστες και αντίθετες προς την πραγματικότητα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των ΜΜΕ, δημιουργούν συνθήκες πολιτικής επίλυσης του αδιεξόδου.
Η αδειοδότηση καθίσταται αδύνατη και η νομιμοποίηση της λειτουργίας -μέσω διατάξεων νόμου- αναπαράγει την εξάρτηση των ΜΜΕ από την κυβερνητική βούληση. Κατάσταση η οποία στην πορεία, λόγω της αλληλεξάρτησης που δημιουργεί η «επικοινωνιακή πολιτική», παύει να υπηρετεί την εκβιαστική της στοχοθεσία και μεταλλάσσεται στην απόλυτη αποδοχή των όρων που θέτουν τα κανάλια (ενδεικτικός είναι ο ισχύων νόμος για τη συγκέντρωση και αδειοδότηση).
-Η μοναδική για δημοκρατικό Σύνταγμα διάταξη που ορίζει ότι τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ βρίσκονται υπό τον «άμεσο έλεγχο του κράτους» -νοούμενα ως δημόσια υπηρεσία κατά παραχώρηση (όπως π.χ. η αποκομιδή των απορριμμάτων)- απλώς δίνει το γενικότερο περίγραμμα της κομματικοκρατικιστικής λογικής για τη δημοσιότητα.
-Η σχετικοποίηση της διάταξης μέσω της συνταγματικής ανάθεσης του ελέγχου στο ΕΣΡ αναιρείται στην πράξη λόγω της αποφυγής ανάθεσης στο ΕΣΡ ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων, που αποτελούν την πεμπτουσία των Ανεξάρτητων Αρχών στις δημοκρατικές κοινωνίες.
-Η διατήρηση ουσιαστικά ανύπαρκτων εφημερίδων μέσω της κρατικής διαφήμισης συμπληρώνει την εικόνα.
2 Από το 2000 εμφανίζεται μια νέα ποιότητα στην πολιτική δημοσιότητα. Οι έννοιες «διαπλοκή» και «επικοινωνιακή πολιτική» αποτελούν την πεμπτουσία αυτής της νέας ποιότητας, της οποίας η επιβολή εστιάζεται στον τρόπο με τον οποίο η Ν.Δ. αναδεικνύεται κυρίαρχη στο -κομματικό τοπίο.
Η έλλειψη οποιουδήποτε αναπτυξιακού μοντέλου και οποιασδήποτε πολιτικής στρατηγικής πέρα της απόκτησης και διατήρησης της κυβερνητικής εξουσίας, καλύπτεται από τον ηθικολογικό λόγο περί πολέμου κατά της «διαπλοκής» και η πολιτική υποκαθίσταται από την «επικοινωνιακή πολιτική».
Ο επικοινωνιακός λόγος οργανώνει μία εικονική πραγματικότητα στο πλαίσιο της σκηνοθεσίας μιας υποτιθέμενης αποφασιστικής μάχης κατά της διαπλοκής, η οποία καθόρισε και τα πρώτα τέσσερα χρόνια της νεοδημοκρατικής διακυβέρνησης. Μέχρις ότου, δηλαδή, η πραγματικότητα της κυβερνητικής αποτυχίας και ανικανότητας εξερράγη τη στιγμή της γενικότερης οικονομικής κρίσης, που αποκάλυψε το τίποτα της πρόσφατης κυβερνητικής πενταετίας.
Τα πάντα είχαν γίνει επικοινωνιακή πολιτική, ελλείψει πολιτικής, και ο πόλεμος κατά της διαπλοκής με όπλο τους νόμους για το «βασικό μέτοχο» κέρδισε την υποστήριξη του κόσμου -αφού επιβλήθηκε ως κυρίαρχος- και επιβλήθηκε στον ίδιο το λόγο της αντιπολίτευσης.
Η διαπλοκή ενώ εννοιολογικά αφορά τη διαπλοκή μεταξύ οικονομικών συμφερόντων και πολιτικής εξουσίας, και γι’ αυτό έγινε ως έννοια αποδεκτή, στην πράξη οι σχετικοί νόμοι φωτογράφιζαν ως διαπλοκή τη σχέση των οικονομικών συμφερόντων μεταξύ τους αφήνοντας άθικτη την πολιτική εξουσία.
Η λέξη-κλειδί της -έμμεσης- πολιτικής εμπλοκής ήταν η «αθέμιτη επιρροή», η οποία δεν σημαίνει τίποτα: η θυματοποίηση του πολιτικού προσωπικού προ του ύπουλου ιδιώτη-«νταβατζή» (Μπαϊρακτάρης). Ο υποτιθέμενος αυτός πόλεμος κάλυψε την τετραετή απραξία, αλλά και το όργιο διαφθοράς, από τα ομόλογα και τα καρτέλ, μέχρι το Βατοπέδι και τη Siemens.
Συγχρόνως η ηθικολογική επικοινωνιακή πολιτική δημιούργησε τους τηλε-εισαγγελείς κυνηγούς της διαφθοράς και ανέδειξε τα ΜΜΕ ως τα βασικά όργανα της επικοινωνιακής πολιτικής και της αναπαραγωγής της εικονικής πραγματικότητας με όρους ενημερωδιασκέδασης. Ετσι οδηγηθήκαμε σε ανυποληψία των μέσων και του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Η αντίδραση σ’ αυτήν την πορεία ήρθε ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης της κυβερνητικής επικοινωνιακής πολιτικής (θυμίζει λίγο την «αφύπνιση» των αμερικανικών μέσων μετά την κατάρρευση της κυβέρνησης Μπους). Ομως, έχει χαθεί το κεφάλαιο αξιοπιστίας τη στιγμή που οι εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης, έστω και χωρίς λογοδοσία, αρχίζουν να καθιερώνονται, ενώ η κρίση ρευστότητας επιδεινώνει την κατάσταση.
3 Υπό όρους επικοινωνιακής πολιτικής, η κατοχή μέσων θεωρήθηκε η βασιλική οδός της απόκτησης της αναγκαίας επιρροής για την επίτευξη πολιτικών στόχων. Υπό αυτούς τους όρους η σύγχυση του εικονικού με το πραγματικό οδήγησε και στην παραγνώριση του γεγονότος, ότι και στο πεδίο των μέσων ισχύουν οι όροι της πραγματικής οικονομίας.
Μία εφημερίδα π.χ. για να πετύχει, και ως εκ τούτου να επηρεάσει, πρέπει να πετύχει ως επιχείρηση. Μόνον αν είναι κερδοφόρα, ή τουλάχιστον βιώσιμη, σημαίνει ότι έχει πραγματική παρουσία. Διαφορετικά, η κρίση ρευστότητας οριοθετεί και το πείραμα.
Η φούσκα του χρηματοπιστωτικού συστήματος αλλά και της εικονικής πραγματικότητας που παρήγαγε η επικοινωνιακή πολιτική δεν άντεξαν τις αντιφάσεις της πραγματικής οικονομίας και της πραγματικής κοινωνίας.
* Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΗΣ είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης.
Ο τύπος στην εποχή του Ιντερνετ
Εδώ και 20 χρόνια οι ημερήσιες εφημερίδες γενικού περιεχομένου που εκδίδονται στην Αθήνα αντιμετωπίζουν μια σταδιακή, αν και με κάποιες διακυμάνσεις, κάμψη της κυκλοφορίας τους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ενωσης Ιδιοκτητών (ΕΙΗΕΑ), η μέση ημερήσια κυκλοφορία τους μειώθηκε από το υψηλό σημείο των 1,1 εκατ. φύλλων το 1989, σε 604 χιλιάδες φύλλα το 1995, 430 χιλιάδες φύλλα το 2005 και 352 χιλιάδες φύλλα το 2008.
Είναι προφανές ότι η κρίση έχει μακροχρόνιο και διαρθρωτικό χαρακτήρα. Κατά κύριο λόγο πρόκειται για κρίση αξιοπιστίας των εφημερίδων σε συνδυασμό με την αδυναμία τους να αντιληφθούν έγκαιρα τις ραγδαίες τεχνολογικές και κοινωνικές αλλαγές και να υιοθετήσουν ανάλογες στρατηγικές προσαρμογής.
*Σήμερα τα προβλήματα αποκτούν εκρηκτικές διαστάσεις -τόσο στον τύπο όσο και στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα- καθώς προστίθενται οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης, η μείωση της διαφημιστικής δαπάνης, η σταδιακή μετατόπισή της προς το Διαδίκτυο και η αλλαγή των πληροφοριακών απαιτήσεων και των επικοινωνιακών συνηθειών των πολιτών, ιδιαίτερα της νέας γενιάς, οι οποίοι αξιοποιούν τις δυνατότητες που προσφέρει το Web 2.0. Το τελευταίο στοιχείο έχει, βέβαια, τη μεγαλύτερη σημασία, δεδομένου ότι οι επιδράσεις του Διαδικτύου θα ενταθούν κατά τα επόμενα χρόνια.
*Ουσιαστικά οι εφημερίδες καλούνται σήμερα να αναμορφώσουν εκ βάθρων τη στρατηγική και τον τρόπο λειτουργίας τους. Η δικτύωση και η ψηφιοποίηση δημιουργούν ταχύτατα μια νέα πραγματικότητα στο χώρο των μέσων και μπορούμε να μιλήσουμε για αλλαγή επικοινωνιακού παραδείγματος. Το πρότυπο της μαζικής επικοινωνίας βρίσκεται σε κρίση, καθώς τα νέα κανάλια διανομής και ιδίως το Διαδίκτυο προσφέρουν πολλές ευκαιρίες αμφίδρομης επικοινωνίας όπως και τη δυνατότητα δημιουργίας περιεχομένου από τους ίδιους τους χρήστες, ενώ καθιστούν σχετικά εύκολη υπόθεση τη μετάδοσή του σ’ ένα ευρύτερο κοινό.
Εάν στην εποχή της μαζικής επικοινωνίας η ροή της πληροφόρησης προερχόταν από τους επαγγελματίες των μέσων προς το κοινό, σήμερα οι πολίτες μπορούν εύκολα να δημιουργήσουν περιεχόμενο με τη μορφή κειμένου, ηχητικών αρχείων ή βίντεο. Με άλλα λόγια, όσοι έχουν πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες της επικοινωνίας μπορούν εν δυνάμει να λειτουργήσουν και ως «εκδότες» ή «δημοσιογράφοι». Καλοί ή κακοί. Πάντως οι ίδιοι.
*Οι νέες γενιές πρωτοστατούν στην «επανάσταση των χρηστών» καθώς χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο κατά κύριο λόγο για να δημιουργήσουν περιεχόμενο και να επικοινωνήσουν.
Επιπλέον, διαθέτουν νέες επικοινωνιακές συνήθειες και δεξιότητες, που διαφοροποιούν τους νέους από τις μεγαλύτερες ηλικιακές κατηγορίες. Σύμβολα της αυξημένης δύναμης των χρηστών είναι τα ιστολογία, το YouTube και η Wikipedia, ενώ η ραγδαία διάδοση νέων πρακτικών όπως οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και η άμεση ανταλλαγή μηνυμάτων επηρεάζουν σημαντικά τις εξελίξεις.
*Ωστόσο, η αγορά του τύπου δεν είναι ομοιογενής και ως εκ τούτου οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και της μετάβασης στο νέο επικοινωνιακό παράδειγμα είναι αρκετά διαφορετικές. Τα μεγαλύτερα προβλήματα εντοπίζονται στις παραδοσιακές εφημερίδες γενικού περιεχομένου πανελλαδικής κυκλοφορίας. Ο εξειδικευμένος τύπος, όπως για παράδειγμα ο οικονομικός, βρίσκεται σε καλύτερη μοίρα και μπορεί ευκολότερα να αξιοποιήσει τις δυνατότητες που προσφέρει το Διαδίκτυο.
*Επίσης, αρκετές επαρχιακές εφημερίδες διαθέτουν σημαντική αναγνωσιμότητα και ισχυρούς δεσμούς με την τοπική κοινωνία. Ασφαλώς δεν λείπουν και εδώ τα προβλήματα, καθώς υπάρχουν και πολλές περιπτώσεις τοπικών μέσων που εξυπηρετούν ιδιοτελή συμφέροντα, δεν απασχολούν επαγγελματίες δημοσιογράφους σε μόνιμη βάση και αντιμετωπίζουν προβλήματα βιωσιμότητας γεγονός που τα καθιστά ευάλωτα σε ποικίλα συμφέροντα.
Ομως η ανοδική πορεία του τοπικού τύπου τα τελευταία χρόνια έχει οδηγήσει στην ανάδειξη ενός πυρήνα σύγχρονων και δυναμικών εφημερίδων που παράγουν περιεχόμενο με αξιόλογα ποιοτικά στοιχεία, προσαρμοσμένο στις τοπικές ανάγκες. Το Διαδίκτυο και η ψηφιοποίηση του περιεχομένου προσφέρουν περαιτέρω δυνατότητες ενίσχυσης του ρόλου τους.
*Ανοδική πορεία εμφανίζουν, τέλος, και οι εφημερίδες που διανέμονται δωρεάν και αυτό αποτελεί σημαντικό στοιχείο των εξελίξεων στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
*Η «πληροφοριακή καταιγίδα» με την οποία βρίσκεται αντιμέτωπος ο σύγχρονος άνθρωπος και το άφθονο δωρεάν περιεχόμενο που κυκλοφορεί στον Ιστό δεν αναιρούν την αναγκαιότητα της δημοσιογραφίας. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει: Περισσότερο παρά ποτέ χρειαζόμαστε έγκυρες φωνές που θα διερευνήσουν την αξιοπιστία της είδησης και των πηγών, θα προσφέρουν πρόσθετες πληροφορίες και αποδεικτικό υλικό, θα συζητήσουν τις αιτίες και τις επιπτώσεις των γεγονότων.
*Οι στρατηγικές που ακολουθήθηκαν μέχρι σήμερα για την αντιμετώπιση της κρίσης, κυρίως προσπάθειες μείωσης του κόστους παραγωγής και προσέλκυσης αναγνωστών με δώρα και προσφορές, είχαν μόνο πρόσκαιρα αποτελέσματα και επιδείνωσαν τα προβλήματα σε βάθος χρόνου. Στόχος πρέπει να είναι η αναβάθμιση του περιεχομένου των εφημερίδων και η αποκατάσταση της αξιοπιστίας τους.
*Εύκολος τρόπος για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Χρειάζονται σοβαρές πρωτοβουλίες που μεταξύ άλλων θα επιδιώκουν: την ενίσχυση της εσωτερικής και εξωτερικής πολυμέρειας των μέσων, τη βελτίωση της δημοσιογραφικής εκπαίδευσης, το σεβασμό του κώδικα δεοντολογίας και την αντιμετώπιση των πολλών αρνητικών φαινομένων που απαξιώνουν το δημοσιογραφικό επάγγελμα. Η κρίση, αλλά κυρίως η αναδιάρθρωση του ευρύτερου επικοινωνιακού πεδίου υποχρεώνουν τους εμπλεκόμενους φορείς και τους κοινωνικούς εταίρους να ξαναδούν αυτά τα ζητήματα με μεγαλύτερη σοβαρότητα και κριτικό πνεύμα.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΛΕΑΝΔΡΟΣ είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
viewpress 